Dấu ấn cây dừa trong văn hóa vùng sông nước Tây Nam Bộ

by
Đoàn Trung Dũng – Ths – Giảng viên Học viện Hành chính – KV4 – Cần Thơ và Võ Văn Chỉ – CN – Học viện Hành chính – KV4 – Cần ThơDấu ấn cây dừa trong văn hóa vùng sông nước Tây Nam Bộ
Trong số hàng trăm loại cây trái đa dạng, nếu cần chọn ra một loại trái cây tiêu biểu cho vùng Tây Nam Bộ thì có lẽ tiêu biểu nhất đó là trái dừa. Bởi lẽ, không nhiều thì ít nơi nào ở Tây Nam Bộ cũng có dừa1, cây dừa được mệnh danh là “cây của 1.001 công dụng”, “cây tạo công ăn việc làm”2. Bài viết trình bày kết quả tổng hợp, nghiên cứu về giá trị kinh tế và văn hóa của cây dừa Tây Nam Bộ. Đồng thời đi sâu phân tích mối quan hệ cây dừa với đất và người Tây Nam bộ; vai trò xã hội, môi trường, kinh tế của cây dừa đối với đời sống cộng đồng và biểu tượng cây dừa trong văn hóa vùng Tây Nam Bộ.Từ khóa: Tây Nam Bộ, văn hóa dừa, cây dừa, miệt vườn, Bến Tre.Dẫn nhập: Cây dừa (Cocos nucitera) thuộc họ dừa cau (Arecaceae), sinh trưởng và phát triển thích hợp ở vùng nhiệt đới, phân bố trên phạm vi rất rộng bao gồm châu Phi, châu Á, châu Mỹ Latinh và vùng Thái Bình Dương. Theo Bách khoa toàn thư, tên gọi của dừa trong tiếng Phạn là kalpa vriksha, có thể dịch thành “Cây đem lại mọi thứ cần thiết cho cuộc sống”. Trong tiếng Mã Lai, dừa được gọi là pokok seribu guna tức là “Cây có cả ngàn công dụng”. Không phải ngẫu nhiên mà ở Philippines người ta gọi cây dừa là “Cây của sự sống”. Tất cả các phần của quả dừa và cây dừa đều có thể sử dụng được. Từ việc sử dụng để làm các món ăn, thức uống, những đồ gia dụng hàng ngày, dùng trong y học đến vật liệu xây dựng cho một số công trình đặc biệt như cung điện Dừa tại Manila, Philippines, cơm dừa, than hoạt tính, đất sạch, những mặt hàng thủ công mỹ nghệ xuất khẩu. Ở Việt Nam nói chung, ở vùng Tây Nam bộ nói riêng, đặc biệt là vùng đất Bến Tre cây dừa không chỉ là cây có giá trị kinh tế đáng kể mà nó còn là hình ảnh, biểu tượng gắn liền với quê hương, đất nước và con người vùng đất này.1. Cây dừa với Đất và Người miền Tây Nam BộTheo thống kê năm 2010, cả nước có khoảng 200.000 ha dừa. Dừa có mặt từ Bắc chí Nam, nhiều nhất là đồng bằng sông Cửu Long với trên 70% diện tích, kế đến là các tỉnh Nam Trung Bộ từ Đà Nẵng trở vào3. Dừa sống sung túc ở vùng nước ngọt, phù sa quanh năm tươi mát, dừa vẫn sống tốt cùng nước lợ, thậm chí còn tạo thêm nét duyên dáng cho bãi biển nơi đây,… Ở đâu và bất kỳ hoàn cảnh nào, dừa cũng “đem lại mọi thứ cần thiết cho đời”.Hình 1: Cây dừa với Đất và Người Tây Nam bộNguồn: http://www.skytour.vnTừ xưa đến nay vùng đất Tây Nam Bộ luôn được biết đến với “Văn hóa miệt vườn”, vùng văn hóa này sinh ra muộn nhất nhưng có những biểu hiện hết sức sinh động mang tính chất đặc thù của vùng đất lắm sông, nhiều rạch. Vùng văn hóa miệt vườn gắn liền với nền nông nghiệp mang đặc thù là trồng lúa nước. Sau lúa gạo là loại sản phẩm hàng đầu đại diện cho một Tây Nam Bộ đồng bằng thì phải kể đến sản phẩm trái cây, đại diện cho Tây Nam Bộ miệt vườn. Thiên nhiên “hào sản”, cộng với bàn tay lao động của con người đã mang lại cho vùng đất chín rồng này nổi tiếng với nhiều loài cây trái “đặc sản” có giá trị kinh tế cao. Trong đó loại cây cho trái lâu năm gắn chặt với đất và người nơi đây thì “cây dừa” là biểu tượng nhất, chính vì vậy cây dừa giữ một vị trí quan trọng trong văn hóa của con người nơi đây. Có thể nói, cây dừa là loại cây gần gũi quen thuộc với người nông dân miền Tây Nam bộ như cây tre của Bắc Bộ vậy. Rất khó có loại cây trồng nào như cây dừa. Dù “ba chìm bảy nổi” do lắm thứ, nhưng dừa vẫn một mực thủy chung đi theo con người như hình với bóng. Dừa không những cùng với con người không chỉ trong chiến đấu, mà còn góp phần đắc lực trong việc xây dựng lại quê hương. Dừa thủy chung với con người từ cái ăn đến chỗ ở, từ mở mắt chào đời đến răng long tóc bạc, mà lá dừa vẫn “tươi xanh mãi đến giờ”4.Tuy nhiên, trong cả vùng Tây Nam Bộ mênh mông ấy, địa phương gắn bó với dừa nhiều nhất có thể kể đến là Bến Tre. Cây dừa được xem là biểu tượng kinh tế và văn hóa của vùng đất. Bến Tre. Những mỹ từ “xứ dừa”, “quê dừa”, “ba đảo dừa xanh”, “thấy dừa thì nhớ Bến Tre”, đã nói lên sự thân thương, tự hào ấy. Dừa là một đặc sản điển hình của Bến Tre: “Bến Tre dừa ngọt sông dài/Nơi chợ Mỏ Cày có kẹo nổi danh”; “Bến Tre nước ngọt lắm dừa/ Ruộng vườn màu mỡ biển thừa cá tôm”; “Bến Tre có món tép rang/ Dừa khô béo ngậy, tìm nàng sánh duyên”…Cây dừa gắn bó với người dân Bến Tre đến mức hàng loạt câu ca dao theo motif “Thấy dừa thì nhớBến Tre/ Thấy bông sen nhớ đồng quê Tháp Mười”; “Thấy dừa thì nhớ Bến Tre/ Thấy bông lúa đẹp nhớ về Hậu Giang”…5Trong nền văn hóa nhận thức của con người vùng Tây Nam Bộ, cây dừa không chỉ quen thuộc trong cuộc sống hằng ngày mà còn đi vào cả văn hóa nghệ thuật dân gian: Trên trời có giếng nước trong/Con kiến chẳng lọt con ong chẳng vào. Đó là câu ca, câu đố quen thuộc về trái dừa. Thậm chí trong những giai thoại về Bác Ba Phi của vùng đất Minh Hải (Cà Mau, Bạc Liêu) xưa có chuyện về “Bác Ba Phi leo ngọn dừa chém máy bay Mỹ”. Cây dừa có từ bao giờ? Nhà thơ Lê Anh Xuân đã tự hỏi mà cũng là lời khẳng định về sự gắn bó thuỷ chung của dừa với đất nước Việt Nam thân yêu: Tôi lớn lên đã thấy dừa trước ngõ/ Dừa ru tôi giấc ngủ tuổi thơ/ Cứ mỗi chiều nghe dừa reo trước gió/ Tôi hỏi nội tôi: Dừa có tự bao giờ?/ Nội nói: “Lúc nội còn con gái/ Đã thấy bóng dừa mát rượi trước sân/ (…) Dừa vẫn đứng hiên ngang cao vút/ Lá vẫn xanh rất mực dịu dàng/ Rễ dừa bám sâu vào lòng đất/ Như dân làng bám chặt quê hương6.Dừa ở vùng đất Tây Nam Bộ có nhiều loại như: dừa lửa, dừa xiêm, dừa sáp, dừa dâu, dừa Tam Quan…có giá trị kinh tế rất cao, cây dừa được người dân trồng hầu hết ở tất cả các nơi ở vùng đất này, ở đâu có con người là gần như ở đó có cây dừa. Truy nguyên nguồn gốc thật khó xác định, cây dừa có tự bao giờ và có nguồn gốc từ đâu? Chỉ biết rằng, đất Tây Nam Bộ xưa kia là vùng đất còn hoang vu, việc cây dừa hiện hữu ở đây hẳn là gắn với bước chân mở cõi của cha ông ta xưa kia đi mở đất. Các hoạt động đầu tiên chứng tỏ sự có mặt của con người ở vùng đất mới không gì khác là các hoạt động trồng trọt, chăn nuôi, cải tạo tự nhiên nơi con người đặt chân đến. Và cây dừa như ta đã biết gắn với làng, xóm, nếp nhà của con người Nam Bộ từ rất lâu đời. Thật khó để lí giải cây dừa có trước hay con người có trước ở vùng đất mới này7. Nhưng những gì mà cây dừa để lại trong đời sống kinh tế, văn hóa của con người nơi đây đã minh chứng cây dừa có từ rất lâu đời; và vì thế, nó có giá trị kinh tế và văn hóa rất đặc biệt. Thật không khó để tìm thấy các biểu hiện rất đa dạng cây dừa trong sinh hoạt thường nhật của con người nơi đây. Con người đã tận dụng cây dừa một cách triệt để, từng bộ phận cây dừa không bỏ bất kì một thứ gì. Từ việc dùng cây dừa để khắc phục những ảnh hưởng của tự nhiên đến dùng công dụng của cây dừa vào phục vụ đời sống sinh hoạt hằng ngày.Hình 2: Dừa xiêm xanh Bến Trehttp://duaxiemvietnam.wordpress.com/2. Cây dừa trong đời sống cộng đồngCây dừa có vai trò rất lớn trong đời sống cộng đồng vùng Tây Nam Bộ, cây dừa đã trở thành loại cây đặc biệt trong phát triển kinh tế – xã hội, là cây xóa đói giảm nghèo, giải quyết việc làm, giúp nâng cao thu nhập, cải thiện đời sống của người dân vùng châu thổ Cửu Long.* Vai trò xã hội của cây dừa đối với đời sống cộng đồngRất khó có loại cây trồng nào có giá trị sử dụng như cây dừa. Dừa đồng hành với người miền Tây không chỉ trong chiến đấu, mà còn góp phần đắc lực trong việc xây dựng lại quê hương. Cây dừa có một vai trò rất lớn trong đời sống cộng đồng của người dân Tây Nam Bộ. Nếu ai đã từng sinh ra và lớn lên ở vùng đất “lắm sông, nhiều rạch” này chắc hẳn không ai quên được hình ảnh liên quan đến cây dừa như: cầu dừa, làm nhà bằng thân dừa, đuốc lá dừa…và nhiều thứ khác được làm từ dừa mà cư dân vùng này đã và đang còn sử dụng:- Dừa làm cầu đi lại: Có thể nói, tận dụng cây dừa làm cầu đã cho thấy tư duy sáng tạo trong việc định cư, đi lại của văn hóa sông Cửu Long thể hiện rõ bản chất vận dụng môi trường tự nhiên vào đời sống của mình.- Dừa làm nhà và làm ghế ngồi: Ngoài dùng làm cầu bắc qua sông để đi lại, cây dừa còn được người bình dân vùng đất châu thổ Cửu Long chọn những cây dừa có trên 10 năm tuổi, cao vút, xớ dừa đỏ au xẻ ra làm nhà. Bên cạnh đó, người dân còn dùng cây dừa cưa ra làm ghế ngồi cũng rất tiện dụng. Có thể nói, việc dùng cây dừa già làm nhà hay làm ghế ngồi đã cho thấy văn hóa tận dụng môi trường tự nhiên một cách triệt để.- Dừa làm giàn đóng đáy: Người ta dùng cây dừa lâu năm dài đến 20 mét làm các cọc đóng đáy rất chắc và bền. Đóng cọc đáy bằng dừa có lợi thế hơn các loại cây khác như đước, mắm ở chỗ gỗ dừa vừa chắc vừa nặng, ngâm nước thì lâu lắm mới hư lại đảm bảo căng dây không bị đứt nếu cùng lúc căng nhiều miệng đáy. Do đó, từ xưa và cho đến ngày nay, người dân miền sông nước, đặc biệt là ở các cửa sông lớn hay dùng cây dừa để đóng đáy. Như vậy, trong đánh bắt cây dừa cũng để lại dấu ấn rất riêng bởi công dụng của nó.- Tận dụng lá dừa: Nếu thân dừa dùng vào những việc lớn như cất nhà, làm ghế…thì lá dừa là dùng để gói bánh, làm chổi. Lá dừa trước hết là để gói bánh dừa (bánh lá dừa), ngoài ra, lá dừa khô còn dùng để làm chất đốt. Đặc biệt, trong cưới hỏi, người ta còn chặt nguyên mấy tàu dừa có lá thật đẹp tết thành từng búi, hoặc chẻ đôi trang trí cổng rạp đám cưới rất đẹp trước khi có cái cổng rạp bằng sắt ra đời như bây giờ. Ngày trước ở thôn quê Tây Nam Bộ, đám cưới nào mà chẳng dùng bẹ dừa trang trí rạp. Thế nên cây dừa hiện hữu trong hạnh phúc lứa đôi của con người một cách mật thiết. Rồi khi thành vợ chồng, với cuộc sống gia đình, những ứng dụng của cây dừa lại hiện hữu trong đời sống sinh hoạt hằng ngày của họ một cách thân thuộc.* Vai trò môi trường của cây dừa đối với đời sống cộng đồngCây dừa là một trong số ít các loại cây trồng có thể chịu đựng và tồn tại được trong những điều kiện khắc nghiệt của môi trường như khô hạn, ngập úng, đất cát nghèo dinh dưỡng, nước mặn xâm nhập, bão tố… Ở Đồng bằng sông Cửu Long với vai trò là cây trồng tiên phong8, cây dừa còn góp phần bảo vệ môi trường sinh thái, tạo tiểu khí hậu ổn định, chống xói mòn, sạt lở, giữ vai trò quan trọng trong du lịch sinh thái ở đồng bằng sông Cửu Long và ven biển miền Trung, tham gia phát triển nông nghiệp và nông thôn bền vững. Cây dừa là một trong số ít các loại cây trồng có thể chịu đựng và tồn tại được trong những điều kiện khắc nghiệt của môi trường.Hình 3: Căn nhà bằng dừa ở Huyện Châu Thành,Tỉnh Bến Tre Nguồn: http://www.bentre.gov.vnTrong bối cảnh biến đổi khí hậu như hiện nay, cây dừa được ngành nông nghiệp khuyến cáo bà con trồng thay thế cây tạp ven sông để chống sạt lở bờ sông. Mặt khác, trồng dừa không cần vốn đầu tư nhiều, công chăm sóc nhẹ, lại sử dụng ít lao động nên có hiệu quả kinh tế. Ưu điểm nổi trội nữa là trong chăm sóc, cây dừa không đòi hỏi dùng nhiều thuốc bảo vệ thực vật nên sẽ tạo môi trường sạch để phát triển bền vững. Đặc biệt, trước tình hình xâm nhập mặn ngày càng diễn biến phức tạp như hiện nay thì dừa là cây trồng rất phù hợp trên vùng đất mặn lợ, đất bị nước mặn xâm nhập vào mùa khô9. Ngoài ra, cây dừa còn được xem như cây lâm nghiệp, có độ che phủ cao và rất tốt trong việc gìn giữ và bảo vệ môi trường sống cho con người trước sự phát triển công nghiệp và đô thị hóa.Theo các nhà khoa học, cây dừa được xác định là cây trồng phù hợp với biến đổi khí hậu, chính vì thế khi mở rộng diện tích cây trồng, các địa phương ở khu vực Đồng bằng sông Cửu Long cần phải tính toán kỹ, quy hoạch diện tích trồng dừa. Theo đó, ngành chuyên môn cần có kế hoạch cung ứng nguồn giống tốt và hướng dẫn kỹ thuật sản xuất theo hướng sạch, an toàn và bền vững môi trường để giúp nông dân làm giàu từ cây trồng truyền thống này. Ông Nguyễn Văn Hòa, Phó cục trưởng Cục Trồng trọt, Bộ Nông nghiệp & PTNT khẳng định: “Cây dừa là một trong những chủng loại cây trồng được Bộ Nông nghiệp & PTNT chỉ đạo sản xuất. Bến Tre là tỉnh đi tiên phong trong chính sách đầu tư phát triển cây dừa. …Trong điều kiện biến đổi khí hậu, cây dừa là cây trồng có khả năng chịu được ẩm độ và mặn… là một trong những cây trồng thiên niên kỷ, giải quyết việc làm nông thôn gắn với các làng nghề thủ công mỹ nghệ. Theo ông Hòa, cây dừa được xác định là cây trồng phù hợp với biến đổi khí hậu, chính vì thế, khi các địa phương mở rộng diện tích dừa, phải tính toán kỹ quy hoạch và cơ cấu cụ thể giữa dừa uống nước và chế biến để điều tiết thị trường. Như vậy, ngay từ khâu giống phải tốt và theo đó phải hướng nhà vườn sản xuất theo hướng sạch, an toàn và bền vững môi trường, sẽ giúp nông dân làm giàu từ cây trồng truyền thống này”10.* Vai trò kinh tế của cây dừa đối với đời sống cộng đồngDừa là một trong những cây có giá trị kinh tế, tất cả các sản phẩm từ cây dừa đều hữu ích cho con người, ngoài các sản phẩm phụ như thân dừa được sử dụng như là cây lấy gỗ cho mục đích xây dựng hay làm các sản phẩm thủ công mỹ nghệ, chất đốt thì trái dừa là sản phẩ m chính tạo ra nhiều mặt hàng có giá trị cao làm tăng giá trị trái dừa, đồng thời cũng mở ra những ngành nghề ở nông thôn, góp phần giải quyết việc làm, gia tăng thu nhập và phát triển kinh tế ở địa phương.Nếu chỉ sản suất các sản phẩm truyền thống có giá trị thấp, khó tiêu thụ như cơm dừa khô và dầu dừa thì cây dừa được liệt vào loại cây trồng có thu nhập thấp. Nhưng nhìn chung cây dừa có tiềm năng kinh tế lớn và có nhiều lợi thế riêng, có khả năng cạnh tranh với các loại cây ăn quả khác nếu biết cách khai thác hiệu quả. Thực tế cho thấy nếu nông dân trồng giống dừa năng suất cao, biết áp dụng các biện pháp trồng xen, nuôi xen thích hợp trong vườn dừa đồng thời chế biến các phần của cây dừa thành các sản phẩm có giá trị cao tham gia thị trường, biến vườn dừa trở thành hệ sinh thái nông nghiệp sản xuất và kinh doanh nhiều loại sản phẩm để tận dụng tài nguyên đất đai, ánh sáng, nước, tay nghề lao động trong cộng đồng… thì hiệu quả kinh tế thu được từ cây dừa rất cao11. Đã có thời kỳ nông dân chặt dừa12 trồng nhãn, trồng cây có múi nhưng giờ đây, cùng với sự phát triển của công nghiệp chế biến trái dừa, cây dừa nghiễm nhiên quay trở lại và trở thành loại cây trồng chủ đạo trong cơ cấu cây trồng cho hiệu quả kinh tế cao.Cây dừa dễ trồng, không kén đất, không đòi hỏi đầu tư chăm sóc nhiều. Hầu như người trồng dừa rất ít khi bón phân cho cây dừa, hoặc có bón thì lượng phân cũng rất khiêm tốn nhưng cây dừa vẫn cho thu hoạch mỗi tháng một lần, mang lại nguồn thu đều đặn hằng tháng cho nông dân mà không kể mùa vụ như các loại cây ăn quả khác13. Một ưu điểm khác của cây dừa là sâu, bệnh gây hại có phần không nghiêm trọng như các cây trồng khác. Thường cây dừa có thể dễ dàng vượt qua và phục hồi nhanh chóng, tiếp tục mang trái sau khi bị tấn công bởi những loài côn trùng, động vật gây hại không nghiêm trọng hoặc được phát hiện sớm mà không cần bất kỳ biện pháp xử lý tốn kém nào. Ưu điểm quan trọng nhất của cây dừa đó là tất cả các phần của cây dừa đều có thể tạo ra thu nhập. Thậm chí khi cây đã chết, thân dừa cũng có thể làm hàng thủ công mỹ nghệ và dụng cụ gia đình có thể dùng để trang trí và sử dụng. Ở những nước văn minh hơn, con người thường có khuynh hướng sử dụng những vật liệu có khả năng tái chế, không gây ô nhiễm môi trường theo xu thế bảo vệ môi trường sạch và bền vững thì cây dừa càng có ý nghĩa hơn nữa về khía cạnh này.Cây dừa và các sản phẩm từ dừa:Cây dừa được mệnh danh là cây của cuộc sống, cây của 1001 công dụng do tính chất đa dụng của nó, tất cả các phần của cây dừa từ thân, lá, trái, vỏ, xơ, gáo, nước…14 đều có thể sử dụng phục vụ đời sống con người. Có lẽ không có loại cây trồng nào có thể sản xuất ra nhiều loại sản phẩm bằng cây dừa. Các sản phẩm được chế biến từ dừa hiện nay rất phong phú và có nhiều cơ hội cho công nghiệp dừa Việt Nam nói chung và cây dừa miền Tây Nam Bộ nói riêng phát triển thông qua chế biến, đa dạng hóa sản phẩm. Các mặt hàng than gáo dừa, than hoạt tính, chỉ xơ dừa, cơm dừa nạo sấy, các sản phẩm thủ công mỹ nghệ từ dừa,… góp phần giải quyết việc làm cho hàng vạn lao động, tận dụng thời gian nông nhàn và giải quyết lao động dư thừa ở nông thôn, gia tăng thu nhập cho người trồng dừa, và góp phần xóa đói giảm nghèo, đồng thời góp phần cung cấp một phần thực phẩm và hàng tiêu dùng cho nhu cầu tại chỗ.Hình 5: Than hoạt tính xuất khẩuNguồn: http://www.bentre.gov.vnCác tỉnh, thành khu vực Tây Nam Bộ, đặc biệt là tỉnh Bến Tre đã và đang dạng hóa các sản phẩm từ cây dừa để tăng nguồn hàng xuất khẩu như: Các sản phẩm thực phẩm chế biến từ dừa: cơm dừa khô, dầu dừa thô, bánh dầu dừa khô, dầu dừa tinh khiết, cơm dừa nạo sấy, sữa dừa và bột sữa dừa, kem dừa, phô mai dừa và Yaourt dừa, kẹo dừa, thạch dừa, đường dừa và rượu dừa, mứt dừa, nước dừa tươi đóng hộp. Các sản phẩm phi thực phẩm từ dừa dùng trong công nghiệp và gia dụng: sản phẩm từ gỗ dừa, sản phẩm từ lá dừa, sản phẩm từ chà dừa, yếm dừa, sản phẩm từ vỏ dừa, sản phẩm từ gáo dừa.Mặt hàng dừa ở các tỉnh, thành Tây Nam bộ nói chung và tỉnh Bến Tre nói riêng chẳng những đi tới mọi miền đất nước mà còn vượt trùng Dương đến bạn bè xa. Năm 2009, Bến Tre xuất khẩu khoảng 30 mặt hàng từ dừa đạt 65 triệu USD trong tổng số 193 triệu USD giá trị xuất khẩu của toàn tỉnh, trong đó cơm dừa nạo sấy, chỉ xơ dừa là những con bài chủ lực. Song nếu chỉ nhìn vào trị giá thì khó hình dung sự phong phú của mặt hàng dừa. Từ cây dừa có thể làm nhiều đồ thủ công, mỹ nghệ có giá trị xuất khẩu rất cao sang Pháp, Hà Lan, Hoa Kỳ…Dừa Bến Tre đi chợ gần là Trung Quốc, còn bán nơi xa tới cả Trung Đông.15. Phát triển sản phẩm dừa, nhất là qua xuất khẩu mang lại hiệu quả nhiều mặt về kinh tế – xã hội, góp phần thực hiện Nghị quyết Hội nghị Trung Dương 7 (Khóa X) về nông nghiệp, nông dân và nông thôn. Dung lượng thị trường cho sản phẩm dừa gần như không có giới hạn và các sản phẩm từ mặt hàng dừa không gặp rào cản thương mại.Tuy vậy, việc phát triển xuất khẩu mặt hàng dừa của Bến Tre còn chưa tương xứng với tiềm năng mà một trong những nguyên nhân quan trọng là việc xây dựng thương hiệu “Dừa Việt Nam” đang còn ở phía trước. Tuy không gặp rào cản, nhưng dừa Việt Nam phải cạnh tranh với các quốc gia trong khu vực cũng sản xuất mặt hàng này. Sản phẩm thủ công về dừa cũng phải bền chắc, mỹ thuật, sử dụng an toàn. Dầu dừa, cơm dừa phải chú trọng đến vệ sinh thực phẩm. Ngành dừa vừa tính đến sản xuất lớn vừa hoàn thiện ở nhiều khâu để khẳng định danh thơm của dừa Việt Nam. Vì vậy, việc tạo dựng thương hiệu dừa vừa cấp bách, vừa lâu dài.Tóm lại, cây dừa được sử dụng đa dạng, rất hữu dụng với đời sống con người, là nguyên liệu cho sự phát triển của nhiều ngành công nghiệp và du lịch. Nếu trồng đúng kỹ thu ật và khai thác hết các tiềm năng và giá trị của nó, cây dừa s ẽ đem lại hiệu quả kinh tế rất lớn.3. Cây dừa trong biểu tượng văn hóa Tây Nam BộTrong ngày lễ, tết quan trọng như mừng năm mới: dừa dùng làm đồ trưng bày trong mâm ngũ quả: “cầu,  dừa, đủ, xài (xoài), xung. Dừa là một trong năm thành tố tạo nên mơ ước được phồn thịnh của con người nơi vùng đất châu thổ Cửu Long. Cách nói sử dụng biến âm của phương ngữ Tây Nam Bộ đã vô tình đưa quả dừa góp mặt vào mâm ngũ quả thể hiện rõ mong muốn của con người qua sự tương hỗ về màu sắc một cách rõ nét của năm loại quả này. Tính biểu tượng của quả dừa (vừa) thể hiện rõ khát vọng vươn lên của tầng lớp bình dân mà có thể trong cuộc sống lao động vất vả quanh năm thiếu thốn mọi bề nên năm mới tết đến trưng “dừa” để cầu mong vừa đủ xài (xoài) – tức là khỏi thiếu hụt. Ý nghĩa này quả thật rất độc đáo khi ta nhìn quả dừa tưởng chừng rất đổi bình thường.* Dừa trong văn họcDừa cũng là một đề tài quen thuộc trong văn học nói chung và văn học dân gian nói riêng. Do khuôn khổ bài viết, chúng tôi chỉ điểm qua một cách sơ lược ở hai thể loại: truyện cổ tích và ca dao. Câu chuyện cổ tích về chàng Sọ dừa có ngoại hình xấu xí nhưng khi trút bỏ lột được hạnh phúc trọn đời bên người vợ hiền dịu nết na thì ai cũng biết. Ở đây chúng tôi xin giới thiệu thêm câu chuyện cổ tích Sự tích cây dừa tồn tại trong dân gian miệt Long Mỹ – Hồng Dân – Ngã Năm (vùng đất giáp giới của ba tỉnh: Hậu Giang – Bạc Liêu – Sóc Trăng)16.Ở ca dao, dừa là tiếng nói tâm tình ngợi ca cảnh giàu đẹp, dừa gợi nhớ quê hương sâu nặng nghĩa tình:”Bến Tre nước ngọt lắm dừa/ Ruộng vườn màu mỡ, biển thừa cá tôm”; “Thấy dừa thì nhớ Bến Tre/ Thấy bông sen, nhớ đồng quê Tháp Mười” Hay:”Công đâu công uổng công thừa/ Công đâu xách nước tưới dừa Tam Quan”17. Tam Quan thuộc Bình Định, cùng với “xứ dừa” Bến Tre là những địa danh có diện tích trồng dừa lớn ở Việt Nam.Không khí thanh bình, cảnh tượng lao động trên cánh đồng thửa ruộng vừa đơn sơ vừa mộc mạc mà ấm áp biết dường bao: Trời mưa cho ướt lá dừa/ Đôi ta be bé đi bừa đồng trong. Dừa có mặt trong những câu ca về đạo lý, người bình dân muốn mượn nó để răn đời, dạy dỗ kẻ hậu sinh: “ Muốn trong bậu uống nước dừa/ Muốn nên cơ nghiệp, bậu chừa lang vân”, “Dừa tơ bẹ dún tốt tàng/ Giàu sang có chỗ, điếm đàng có nơi” Hoặc: “Nắng lên cho héo ngọn dừa/ Đánh chết chẳng chừa cái thói đổi thay”. Trong lời hát đối đáp đưa duyên, giao tình: “Ngọn dừa bóng ngả mái tranh/ Trăng tà em mới hỏi anh đôi lời/ Ai làm cho bóng trăng rơi/Cho mây lơ lửng, cho trời lọ lem”. Một câu hỏi khác mà lời người phát ngôn có lẽ là một chàng trai, mượn cảnh để tỏ tình chăng?” Bến em có gốc dừa tơ/ Đêm trăng em đứng em chờ đợi ai “18.Cũng do dừa có quá nhiều công dụng, nên nhiều lúc dừa được xem như là một giá trị tài sản để đánh giá sự giàu sang hay nghèo hèn: Nhà tôi có dãy vườn hoa/ Có ba dãy nhãn, có ba dãy dừa/ Dù anh đi sớm, về trưa/ Sao anh chẳng nghỉ dãy dừa nhà tôi. Có những lúc ta gặp cảnh hết sức tế nhị của chàng trai chân đất, họ lấy lá dừa ra vừa làm phương tiện vừa là cái cớ: Tới đây ngồi tạm lá dừa/ Chiếu trải mặc chiếu anh chưa dám ngồi. Mạnh dạn hơn một chút, đem dừa ra để nói lời cám ơn đến người trồng cây, để nhắc khéo nhau kỷ niệm nơi lứa đôi từng hò hẹn: “Giả ơn ai có cây dừa/ Cho tôi nghỉ mát đợi chờ người thương”, “Cho em trở lại đường xưa/ Để em tìm lại gốc dừa cạnh ao/ Lời anh âu yếm chiều nào/ Thoảng vang trong gió rì rào chớm thu”. Rồi tương tư, nhớ thương da diết, luôn hướng về nhau trong motif so sánh “bao nhiêu” “bấy nhiêu”: Dừa xanh trên bến Tam Quan/ Dừa bao nhiêu trái, em trông chàng bấy nhiêu. Hẹn hò, giao duyên, dù nhớ thương da diết nhưng làm thân con gái phải nhớ lời cha mẹ bảo ban: Trăng lên khuất bóng cây dừa/ Làm thân con gái phải chừa đi đêm!19Phải cảnh giá vì trong cuộc sống không ít người thấy trăng quên đèn, người trong cuộc tình tự nhận ra rằng:Trồng dừa ra đọt chặt tàu/ Sợ anh đổi dạ quay đầu bỏ em.Và hậu quả cũng thật khó lƣờng nếu chuyện lỡ làng trinh tiết xảy ra: Còn duyên nón vải quai tơ/ Hết duyên nón lá quai dừa cũng xong. Ở chức năng hài hước cười cợt, chúng ta cũng gặp hình ảnh của dừa: “ Dì Hai ơi hỡi dì Hai/ Miệng nhai bánh tráng, miệng nhai cùi dừa”, “Ếch tôi ở tận hang cùng/ Bên hè rau muống phía trong bờ dừa”20.*Dừa trong âm nhạcTrong âm nhạc: Lá dừa dùng làm kèn cho trẻ con thổi cũng rất độc đáo. Đây là trò chơi dân gian mang đậm dấu ấn văn hóa miệt vườn. Làm kèn chính là thú vui của trẻ nhỏ nhất là trẻ nhỏ ở nông thôn vốn có đời sống văn hóa tinh thần rất thiếu thốn. Ngoài làm kèn, ta còn dùng lá dừa làm chong chóng hay thắt các vật chơi hình con cá, con rết rất đẹp mà gần như đứa trẻ nào ở quê cũng biết làm. Rồi trong sinh hoạt văn hóa của loại hình cải Lương, người ta dùng trái dừa khô lấy quả của nó làm một bộ phận của cây đàn cò rất độc đáo.Điệu múa gáo dừa: Với chiếc gáo dừa bình dị, cùng với tiết tấu nhạc nhịp nhàng, các chàng trai, cô gái Khmer cùng nhau vui múa để xua đi nỗi mệt nhọc sau một ngày lao động vất vả. Điệu múa khá đơn giản, trên mỗi tay người múa cầm một chiếc gáo dừa nhỏ xinh, họ quây thành vòng tròn, rồi tản ra thành hàng ngang, hàng dọc, kết hợp tay chân nhịp nhàng, lúc mạnh mẽ, lúc uyển chuyển… rồi từng đôi nam nữ múa cùng nhau, miệng mỉm cười, mắt đưa tình lúng liếng… Đây là điệu múa giúp con người khỏe khoắn, nhan h nhẹn và thư giãn. Người xem cũng bị lôi cuốn vào các động tác múa, thả hồn theo tiếng nhạc du Dương và cảm thấy tâm hồn thật nhẹ nhàng, thư thái.Hình 6: Bộ nhạc cụ bằng dừa của họa sĩ, nhạc sĩ Lê Dân ở Bến TreNguồn: http://dlbentre.blogspot.com/Đàn gáo: Trong các nhạc cụ dùng cho các bài bản âm nhạc, nhất là đờn ca tài tử, có cây đàn gáo. Hình dáng đàn gáo được khắc trên bệ đá kê chân cột Chùa Phật Tích, ở miền Bắc người ta gọi là đàn Hồ. Theo GS Tô Vũ: “gáo” và “cò” là sáng tạo ngôn ngữ có tính cách dân gian ở Nam Bộ, để chỉ cây Nhị và Hồ ở miền Bắc và miền Trung. Ðàn gáo ở miền Nam người ta lấy nửa gáo dừa to, bịt mặt gỗ làm bầu đàn nên gọi là đàn gáo. Đặc biệt, trong dịp Festival dừa Bến Tre lần III năm 2012, Họa sĩ Lê Dân đã trình làng trên 25 loại nhạc cụ dân tộc làm hoàn toàn từ chất liệu dừa như: Đàn kìm (nguyệt cầm) có 02 cây, đàn bầu (độc huyền) 03 cây, đàn sến 02 cây, đàn tranh 02 cây. Bộ nhạc khí gõ gồm: Trống 03 cái (02 trống chiến, 01 trống tiều), mõ có 02 cái. Ngoài ra, còn có thêm kèn, đàn guitar điện phím lõm (còn gọi là khuyết nguyệt cầm), đàn bass và bộ gõ bằng gáo dừa màu mun21.* Đề tài trong âm nhạc:Dừa, cầu dừa cũng trở thành đề tài cho nhiều nhạc phẩm hay tuồng cải Lương, điệu hò câu lý,… Nói đến đây, không thể không nhắc bài hát nổi tiếng Dáng đứng Bến Tre của nhạc sĩ Nguyễn Văn Tý, với lời ca vang vọng: Ai đứng như bóng dừa tóc dài bay trong gió/ Có phải người còn đó là con gái của Bến Tre, … Hay điệu hát Câu cầu dừa với lời ca: Đã lâu lắm rồi không qua cây cầu dừa/ Cầu dừa trơn trợt lắm ai ơi!, …* Trong điêu khắc:Các hình tượng được các nghệ nhân dùng thân dừa để khắc như hình người, mục đồng chăn trâu, bộ ấm trà, làm lược chải tóc, làm các loại dụng cụ lưu niệm khác cho khách thập phương đến tham quan vùng văn hóa này cũng đã làm cho đời sống văn hóa người dân xứ miệt vườn có dịp giao lưu và thể hiện mình.* Dừa trong ẩm thực:– Dừa tươi: Làm nước uống giải khát có tính hàn, công dụng giải nhiệt rất tốt. Ngoài ra người ta còn dùng nước dừa tươi để khìa chuột, khìa thịt, kho thịt, nấu lẩu, chế biến các loại thức ăn uống khác rất ngon. Đặc biệt nước dừa xiêm mà pha rượu ST3 (rượu đế một lít 35.000 đồng tại Sóc Trăng) nhậu với mắm cá lóc chiên hay mắm cá rô không xương thì ngon hết chỗ nói.Hình 7: Hàng thủ công mỹ nghệ từ dừaNguồn: http://www.bentre.gov.vn/ – Dừa rám: Làm mứt dừa, kho dừa ăn với cơm còn nước dừa kho thịt heo với hột vịt ăn trong ba ngày tết, gọi là thị t kho tàu hay kho riệu làm nên đặc trưng trong ẩm thực Nam Bộ.Hình 8: Dừa dùng trong ẩm thực (mứt dừa và cơm dừa)Nguồn: http://www.bentre.gov.vn/– Dừa khô: Công dụng quả dừa khô nạo ra lấy cơm làm các loại bánh, xác dừa khô làm nhưng gói bánh dừa, bánh ích, bánh tét. Cơm dừa khô vắt lấy nước cốt ăn với các loại bánh quen thuộc ở xứ sở tây Nam bộ như bánh chuối, bánh dứa, bánh lọt, bánh khọt… hết thảy đều sử dụng dừa khô mà nếu không có dừa khô thì ăn sẽ không có mùi vị đặc trưng của từng loại. Có thể nói, cây dừa có giá trị văn hóa rất tiêu biểu cho vùng đất châu thổ Cửu Long vốn vang danh với đặc sản kẹo dừa của xứ sở Bến Tre đã trở thành thương hiệu rất nổi tiếng mà trong vùng và cả nước đều biết đến.Như vậy, trong văn hóa ẩm thực, trái dừa làm phong phú thêm cái khoái đầu tiên trong “tứ khoái” của con người. Phong phú bởi công dụng, đa dạng trong ứng dụng và vì thế trở thành biểu tượng văn hóa ẩm thực của vùng miền là điều có thể hiểu được.* Kết luận: Trong chiến tranh “Dừa che bộ đội, dừa vây quân thù”, và trong thời kỳ đẩy mạnh Công nghiệp hóa, hiện đại hóa hiện nay, cây dừa đã trở thành loại cây quan trọng của Tây Nam bộ, đặc biệt là tỉnh Bến Tre trong phát triển kinh tế – xã hội, là cây xóa đói giảm nghèo, giải quyết việc làm, giúp nâng cao thu nhập, cải thiện đời sống của người dân. Hình ảnh cây dừa cũng đã đi vào sáng tác nghệ thuật với những vần thơ, bài thơ, bài hát, những câu ca dao, những tác phẩm hội họa, văn học – nghệ thuật,… cũng đã ngợi ca rất nhiều, rất hay, rất đẹp, rất xuất sắc về cây dừa Tây Nam bộ. Có thể nói, cây dừa có giá trị kinh tế tiêu biểu và giá trị văn hóa rất đặc biệt cho vùng đất chín rồng đang vươn mình trổi dậy và hứa hẹn ba y xa, bay cao, để từ đó, góp phần đưa kinh tế – xã hội của vùng đất mới này ngày càng phát triển.CHÚ THÍCH:1. PGS.TS Phạm Văn Dư – Phó Cục trưởng Cục Trồng trọt phụ trách Phía Nam, Bài đăng trong ấn phẩm:”Bến Tre – Xứ sở Dừa Việt Nam” – do DAVICOM xuất bản và phát hành năm 2010 (Năm 2010, tổng diện tích dừa cả nước đạt khoảng 135.000 ha, lớn nhất là Bến Tre (49.000 ha) chiếm 34% diện tích dừa của cả nước, kế đến là Trà Vinh (13.100 ha), Bình Định (11.000 ha), Tiền Giang (9.900 ha), Cà Mau (7.800 ha), Kiên Giang (7.000 ha), Vĩnh Long (6.700 ha). Ước thực hiện trồng mới dừa đến hết năm 2009 trên 3.000 ha, chủ yếu là Bến Tre và một ít của hai tỉnh Trà Vinh và Tiền Giang, các tỉnh khác không tăng, đạt 2,2% so với diện tích dừa năm 2008).2. http://nongnghiep.vn/nongnghiepvn/vi-vn/25/27526/khuyen- nong/chuoi-gia-tri-nganh-dua-ben-tre.html3. http://www.bentre.gov.vn/drp/portal/lehoidua/v-1/t-3/n/1564. http://www.bentre.gov.vn/content/view/708/70/5. Trần Ngọc Thêm: Văn hóa người Việt vùng Tây Nam Bộ, Nxb. Văn hóa-Văn nghệ TP.HCM, 2013: 541.6. http://www.bentre.gov.vn/content/view/708/70/7. Dừa tên khoa học là Cocos nucifera, là một loài cây trong họ cau (Arecaceae). Nó cũng là thành viên duy nhất trong chi Cocos, là loại cây lớn, thân đơn trục (nhiều khi gọi là nhóm thân cau dừa) có thể cao tới 30m. Nguồn gốc của loài thực vật này là chủ đề gây tranh cãi, một số học giả cho rằng nó có nguồn gốc ở khu vực Đông Nam Á, số khác cho rằng nó có nguồn gốc ở miền Tây Bắc khu vực Nam Mỹ. Các mẫu hóa thạch tìm thấy ở New Zealand cho thấy các loại thực vật nhỏ tương tự như cây dừa đã mọc ở khu vực này từ khoảng 15 triệu năm trước. Không phụ thuộc vào nguồn gốc của nó, dừa đã phổ biến khắp vùng nhiệt đới, có lẽ nhờ có sự trợ giúp của những người đi biển trong nhiều trường hợp. Quả dừa nhẹ, nổi trên mặt nước nên dễ phát tán, nhờ vào các dòng hải lưu. Dừa phát triển tốt trên đất phù sa, đất pha cát và có khả năng chống chịu mặn tốt. Và tất nhiên miền đồng bằng duyên hải miền Trung cũng như miền Tây Nam Bộ của Việt Nam là nơi sinh sôi và phát triển lý tưởng của loại cây này (http://vi.wikipedia.org/wiki/D%E1%BB%ABa).8. Thời sự địa phương: Dừa loại cây trồng thích ứng với biến đổi khí hậu, ngày 23/8/2012 (theo http://thvl.vn/?p=210202)9. http://thvl.vn/?p=210202 (Dừa loại cây trồng thích ứng với biến đổi khí hậu, ngày 23/8/2012)10. http://vinhlong.mard.gov.vn/ContentDetail.aspx?Id=7702&CatId=63 (Cây dừa – Loại cây trồng thích ứng với biến đổi khí hậu, ngày 22/6/2011)11. Lấp Vò: Hiệu quả kinh tế cao từ Mô hình trồng dừa dứa xen xoài Đài Loan: Trên cùng một đơn vị diện tích đất canh tác nhờ biết kết hợp trồng từ 2 loại cây là dừa dứa và xoài Đài Loan, mỗi năm đã đem về thu nhập cho gia đình ông Đoàn Văn Bạc, ấp An Bình, xã Hội An Đông trên 140 triệu đồng và đang tiếp tục thành công v ới cách trồng xen 2 loại cây trồng này….Cùng thời điểm với việc chọn giống dừa phù hợp để trồng, ông Bạc cũng đã trồng xen 70 gốc xoài Đài Loan, chính từ cách trồng linh hoạt này nên hiện tại ngoài lợi nhuận từ vườn dừa, gia đình ông Bạc lại có thêm thu nhập từ giống xoài, với giá từ 25.000 – 30.000 đồng kg, năm qua cũng đem về thu nhập cho gia đình đáng kể, cho biết về lợi nhuận từ trồng xoài, ông Bạc phấn khởi nói: “Trước đây tôi trồng cóc, rồi quyết định trồng dừa dứa xen xoài Đài Loan, mấy vụ trước trung bình mỗi năm cho lợi nhuận từ 70 – 80 triệu, hiện tại xoài đang xuống trái rất sai, làm vườn lợi nhuận rất cao bởi thu hoạch quanh năm”. Với cách làm sáng tạo, khai thác tốt tiềm năng đất đai trong trồng trọt đã giúp nông dân tăng hiệu quả kinh tế trên một đơn vị diện tích đất canh tác, trong đó có mô hình trồng dừa dứa xen xoài Đài Loan của ông Đoàn Văn Bạc (theo http://lapvo.dongthap.gov.vn/wps/portal/hlvo/!ut/p/c0/04).Hiệu quả từ mô hình xen canh dừa và mít: Khai thác tốt tiềm năng đất đai trong trồng trọt đã giúp nông dân xã Phú An, huyện Cai Lậy (Tiền Giang) tăng hiệu quả kinh tế trên cùng đơn vị diện tích canh tác, trong đó có mô hình trồng dừa dứa, dừa Mã Lai xen canh mít Thái của ông Phạm Minh Thông ở ấp 1… (Nguồn tin: Báo Ấp Bắc, 30/07/2014, Ngày cập nhật: 31/7/2014).Sức mạnh của mô hình trồng xen – nuôi xen: Hiện nay, hàng nông sản đang trong cơn rớt giá. Nhưng một số nhà vườn ở huyện Mỏ Cày Bắc đang chống chọi cơn rớt giá khá thành công bằng mô hình trồng xen, nuôi xen. “Một số nhà vườn ở huyện Mỏ Cày Bắc đang áp dụng mô hình trồng xen, nuôi xen như ca cao xen trong vườn dừa, tôm càng xanh trong mương vườn dừa, nuôi heo, gà nòi… Để mô hình mang tính bền vững, đa phần nhà vườn học hỏi kinh nghiệm và tham dự các lớp tập huấn” -ông Huỳnh Thanh Hiếu-Chủ tịch UBND huyện cho biết…(theo Sở Khoa học và Công nghệ Bến Tre – http://www.dost-bentre.gov.vn/chuyen-muc/ung-dung-khoa-hoc-cong nghe/2689-mo-hinh-trong -xen-nuoi-xen.html).12. Sở Khoa học và Công nghệ Bến Tre: Theo số liệu của ngành Dầu thực vật thì diện tích dừa Việt Nam đạt đến 330.000 ha vào cuối thập niên 80. Sau đó đã giảm sút nhanh còn 154.000 ha (thống kê của FAO, 2004). Hiện nay, diện tích trồng dừa ở nước ta đạt khoảng 200.000 ha, được trồng từ Bắc đến Nam nhưng nhiều nhất là ở vùng ĐBSCL với trên 70%, kế đến là các tỉnh Nam Trung Bộ (từ Đà Nẳng trở vào) chiếm gần 20%. Ở ĐBSCL, diện tích trồng dừa nhiều nhất là Bến Tre (38.000 ha), kế đến là Trà Vinh (12.418 ha), Bình Định (12.000 ha). Diện tích trồng dừa giảm trong giai đoạn thập niên 90 là do giá bán dừa trái thấp, hiệu quả kinh tế từ cây dừa không bằng các loại cây trồng khác nên nhà vườn chuyển đổi sang vườn cây ăn trái như xoài, sầu riêng, nhãn (http://www.dostbentre.gov.vn/cay-trai-ben-tre/cay-dua/1449-tam -quan-trong -cua-cay-dua.html).Ồ ạt phá bỏ vườn dừa: Điệp khúc trồng, chặt: Sau cây lúa, cây dừa ở ĐBSCL là nguồn thu chủ lực. Tuy nhiên, từ đầu năm tới nay dừa liên tiếp rớt giá, giảm 10 lần so với đầu năm khiến nông dân nhiều nơi bắt đầu đốn bỏ dừa trồng cây khác. Bài học luẩn quẩn ‘trồng-chặt-trồng’ vẫn đang bủa vây nông dân. Rủ nhau chặt dừa, trồng lác. Nguyên nhân chính khiến giá dừa giảm là các sản phẩm có nguyên liệu sản xuất từ dừa và dừa khô nguyên trái bị các thương lái Trung Quốc ngưng nhập khẩu, dẫn đến tình trạng “khủng hoảng thừa”… Trước tình trạng giá dừa sụt giảm, một số nông dân xã Đức Mỹ (huyện Càng Long) đã chặt dừa chuyển sang trồng lác. Mặc dù những cây dừa này đang trong giai đoạn mới ra lưỡi mèo (khoảng 3 – 4 năm tuổi). Theo cán bộ nông nghiệp xã Đức Mỹ, hiện toàn xã có khoảng 20 hộ vừa chặt dừa, chuyển sang trồng cây lác, với diện tích gần 3 ha. Chúng tôi tìm đến gia đình ông Thái Ngọc Vũ, ở ấp Mỹ Hiệp, xã Đức Mỹ, huyện Càng Long (Trà Vinh), được biết anh vừa chuyển đổi gần 1.200m2 đất trồng dừa sang cây lác. … Tại tỉnh Bến Tre, quê hương của dừa, đây cũng là nơi các thương lái tụ hội thu mua dừa từ Vĩnh Long, Trà Vinh, Tiền Giang về, trước khi chế biến hoặc xuất khẩu thô. Ông Nguyễn Văn Đắc, Phó chủ tịch Hiệp hội Dừa Bến Tre, cho biết, mỗi năm có khoảng 300 triệu trái dừa từ các tỉnh lân cận đổ về Bến Tre. Hiện việc xuất khẩu dừa thô, cũng như chế biến các sản phẩm từ dừa đều gặp khó khăn…Do vậy, vừa qua rất nhiều hộ nông dân trồng dừa tại huyện Giồng Trôm (Bến Tre) kiến nghị xin được xét là hộ nghèo tại các buổi tiếp xúc cử tri trước thềm kỳ họp thứ 3 Quốc hội khóa XIII. Và nhiều nơi, nhà vườn đã và đang chặt bỏ cây dừa (theo Viện Khoa học và Công nghệ Việt Nam – http://www.vaas.org.vn/o-at-pha-bo-vuon-dua-diep-khuc-trong -chata12546.html, ngày đăng: 25 06 2012).Nông dân Bến Tre ồ ạt chặt dừa: TT – Ngày 7- 6 giá dừa chỉ còn 800 đồng/trái. Với giá này nông dân bán một chục dừa 12 trái cũng chưa mua được 1kg gạo, nhiều nông dân ở xứ dừa Bến Tre đã bắt đầu đốn bỏ cây dừa trồng cây khác (theo Báo Tuổi trẻ – http://tuoitre.vn/Kinh-te/495837/Nong -dan-Ben-Tre-o-at-chat- dua.html, ngày đăng 09/6/2012).  13. Dù diện tích dừa trong tỉnh Vĩnh Long không lớn (khoảng 7.400 ha) và trồng rải rác nhưng giá trị kinh tế của cây dừa mang lại khá cao, lúc cao điểm, dừa có giá đến trên 100.000 đ chục (12 trái). Dù không phải là cây trồng chủ lực, nhưng ngành nông nghiệp cũng khuyến cáo bà con thay các cây tạp bằng cây dừa vừa thu được giá trị kinh tế, vừa chống sạt lở ở dọc các tuyến sông. Đặc biệt, cây dừa ít sử dụng thuốc hóa học sẽ tạo được môi trường trong sạch và phát triển bền vững. Ở Bến Tre, cây dừa đã và đang cho thu nhập bình quân 120 triệu đồng ha năm, trừ chi phí nhà vườn còn lãi khoảng 100 triệu đồng ha năm. Bà con chuyển sang trồng dừa nhiều là vì vốn đầu tư ít, sử dụng lao động ít, lợi nhuận cao… Quan trọng hơn là trước xu hướng xâm nhập mặn càng lúc càng diễn biến phức tạp nên cây dừa là cây trồng rất phù hợp trên vùng đất mặn lợ, đất bị nước mặn xâm nhập vào mùa khô (theo http://vinhlong.mard.gov.vn/ContentDetail.aspx?Id=7702&CatId=63 ).14. http://nongnghiep.vn/nongnghiepvn/vi-vn/25/27526/khuyen-nong/chuoi-gia-tri-nganh-dua-ben-tre.html15. Nguyễn Thành Biên – Thứ trưởng Bộ Công Thương Bài đăng trong ấn phẩm: “Bến Tre – Xứ sở Dừa Việt Nam” -do DAVICOM xuất bản và phát hành năm 2010.16. Chuyện kể rằng: Ngày xưa ở vùng đất nọ có gia đình nhà nghèo cảnh mẹ góa, con côi. Hai mẹ con ngày ngày cày thuê cuốc mướn cho tên địa chủ giàu có trong vùng, mà cảnh đói cơm thiếu áo vẫn xảy ra ngày một ngày hai. Đứa con gái ngày một lớn càng xinh đẹp nết na, bà mẹ ngược lại ngày một già nua, đau bệnh triền miên. Năm ấy, trời hạn nặng, cây cối héo úa, lúa ngoài đồng cháy khô. Gia cảnh mẹ con nhà ấy càng thảm não. Không còn gạo nấu cháo nuôi mẹ, cô gái bạo dạn đến gõ cửa nhà giàu. Vốn háo sắc, gả địa chủ rắp tâm chiếm đoạt cô. Hắn ra điều kiện:- Được rồi, ta có lòng thương người lắm, nay ta cho em mượn thúng gạo này về mà ăn. Trong ba tháng, nếu em không trả được gạo cho ta thì đến đây hầu hạ ta vậy. Cô gái đội gạo về vừa khấp khởi bởi mẹ đã có cái ăn, vừa trĩu lòng vì món nợ đã vay, biết lấy đâu mà trả. Húp chén cháo xong, mẹ cô nghẹn ngào: – Mẹ không qua khỏi, con ráng mà giữ mình, làm thuê mướn cũng phải trả nợ cho người ta. Nghèo cho sạch, rách cho thơm con ạ! Mấy hôm sau bà mẹ mất, cô gái khóc lóc thảm thiết. Hàng xóm kẻ ít người nhiều gom góp cho bà cụ được yên mồ yên mả. Ngày đêm, cô gái vật vả thảm thiết bên mộ mẹ hiền. Không lâu sau, tên nhà giàu cho tay chân đến buộc cô gái về làm hầu hạ hắn. Cô gái gom hết những gì mình có đưa cho họ và hẹn xin được để tang mẹ xong sẽ qua trả lễ. Mòn mõi, đau buồn, cô gái chưa thực hiện được lời hứa cũng đã nhắm mắt xuôi tay. Mấy năm trôi qua, người ta phát hiện có một loài cây lá xòe mượt xanh như mái tóc của cô bé nhà nghèo nọ. Bẹ đỡ lá hình dáng như chiếc mũi xinh xắn của cô. Đặc biệt cây cho trái trên cao, nước trong vắt ngọt lịm, như tấm lòng thơm thảo trọng nghĩa nhân và giữ tiết sạch giá trong khi cô bé còn sống. Người ta đặt tên cho nó là cây dừa. Cây dừa mọc trong vườn nhà, luôn khắng khít bao đời với người nông dân từ đó.17. Trần Minh Hương (Hội văn nghệ Dân gia Việt Nam): Cây dừa – Dưới góc nhìn văn hóa dân gian (theo: http://phongdiep.net/default.asp?action=article&ID=11069)18. Trần Minh Hương: Sđd.19. Trần Minh Hương: Sđd20.Trần Minh Hương (Hội văn nghệ Dân gia Việt Nam): Cây dừa – Dưới góc nhìn văn hóa dân gian (theo: http://phongdiep.net/default.asp?action=article&ID=11069)21. Đức Hà: Say sưa thưởng thức thanh âm cung bậc từ bộ nhạc cụ bằng chất liệu dừa, Bài đăng trênhttp://dlbentre.blogspot.com/ ngày 17/4/2012.TÀI LIỆU THAM KHẢO:1. Nguyễn Thành Biên – Thứ trưởng Bộ Công Thương: Xuất khẩu sản phẩm dừa Bến Tre và định hướng xây dựng thương hiệu Dừa Việt Nam, Bài đăng trong ấn phẩm: “Bến Tre – Xứ sở Dừa Việt Nam” – do DAVICOM xuất bản và phát hành năm 2010.2. PGS.TS Phạm Văn Dư – Phó Cục trưởng Cục Trồng trọt phụ trách Phía Nam: Cây dừa – Hiện trạng sản xuất và phát triển, bài đăng trong ấn phẩm:”Bến Tre – Xứ sở Dừa Việt Nam” – do DAVICOM xuất bản và phát hành năm 2010.3. Đức Hà: Say sưa thưởng thức thanh âm cung bậc từ bộ nhạc cụ bằng chất liệu dừa, Bài đăng trên http://dlbentre.blogspot.com/ ngày 17/4/2012.4. Trần Ngọc Thêm 2013: Văn hóa người Việt vùng Tây Nam Bộ, Nxb. Văn hóa – Văn nghệ, Tp. Hồ Chí Minh.5. Website: http://nongnghiep.vn; http://vinhlong.mard.gov.vn; http://vi.wikipedia.org;http://thvl.vn; http://www.vaas.org.vn; http://phongdiep.net; http://dlbentre.blogspot.com;http://hiephoiduabentre.com.vn; http://www.bentre.gov.vn.Bài đăng trong: Kỷ yếu Hội thảo quốc tế “Cây dừa Việt Nam – Giá trị và tiềm năng”,do Nhà xuất bản Đại học Quốc gia TP Hồ Chí Minh in và phát hành tháng 8 năm 2014.

Leave a Comment