Che phủ bằng lá dừa. (W. Scheewe)

 

Các sự kiện thời tiết khắc nghiệt do biến đổi khí hậu gây ra như hạn hán dự kiến sẽ ngày càng ảnh hưởng đến sản xuất dừa. Như đã giải thích trong các bài báo Trang trại dừa và biến đổi khí hậu: điều gì đang bị đe dọa và có thể làm gì?, và Cây dừa dưới áp lực khí hậu, chìa khóa chính giúp cây dừa đối phó tốt hơn với tình trạng căng thẳng về nhiệt và nước nằm trong đất. Trong bài viết này, chúng ta sẽ thảo luận về một số phương pháp có thể giúp khôi phục, cải thiện và duy trì đất màu mỡ và tơi xốp trong các trang trại dừa.

Trước những rủi ro của hạn hán và lượng mưa cực đoan, mục tiêu hàng đầu là tăng cường khả năng giữ nước của đất, để cây dừa và cây trồng xen có thể đối phó hiệu quả hơn với các đợt khô hạn, lượng mưa ít cũng như lũ lụt.

Những hoạt động này không chỉ nhằm mục đích cải tạo đất mà còn làm cho toàn bộ trang trại có khả năng chống chịu trước biến đổi khí hậu và sự gia tăng dự kiến của thời tiết khắc nghiệt và thay đổi thất thường. Hơn nữa, tất cả các lựa chọn cũng sẽ giúp nông dân cải thiện năng suất tổng thể của trang trại trong điều kiện bình thường.

Khi chúng ta muốn cải thiện sức khỏe của đất trong các trang trại dừa, chúng ta có thể xem xét những hiểu biết sâu sắc về hệ sinh thái đất được thảo luận trong bài viết Trang trại dừa dưới mặt đất – Đánh giá cao các quá trình quan trọng trong đất:

1.    Chất hữu cơ cần được tái chế.

2.    Đất cần được che phủ để bảo vệ các sinh vật (và các quá trình trong đất) chống nóng, mưa và tránh xói mòn. Do đó, nên tránh việc sử dụng thuốc diệt cỏ.

3.    Luôn luôn phải có nhiều loại thực vật có rễ ăn sâu.

4.    Các quá trình trong đất không nên bị xáo trộn bởi việc cày xới và sử dụng thuốc diệt cỏ vì những thực hành này loại bỏ lớp bảo vệ chống nóng và xói mòn. Điều này dẫn chúng ta đến câu hỏi: Chúng ta có thể làm gì để tăng và duy trì độ phì nhiêu của đất? May mắn thay, nông dân có một số lựa chọn để cải thiện và duy trì độ phì nhiêu của đất trong các trang trại dừa. Trong số đó có (a) che phủ như một cách để tái chế chất hữu cơ, (b) trồng phân xanh và cây che phủ, cũng như (c) trồng hàng rào cây bụi cố định đạm.

 

Lớp phủ là cách tự nhiên nhất để tái chế chất hữu cơ. Việc phủ đất bằng lá, và khi thích hợp, vỏ trấu hoặc xác bã thực vật khác, đặc biệt là xung quanh thân cây dừa, giúp đất hấp thụ nhiều nước mưa hơn. Dòng chảy của nước trong những trận mưa lớn, và do đó nguy cơ xói mòn đất, giảm đáng kể. Lớp phủ cũng bảo tồn độ ẩm của đất khi sự bay hơi bị giảm và cản trở sự phát triển của cỏ dại. Lớp mùn cũng bảo vệ các sinh vật đất giúp cải thiện cấu trúc giống như bọt biển của đất.

Khi lớp mùn dần dần bị phân hủy, mùn bổ sung làm tăng độ chua của đất. Độ pH cải thiện về mức trung tính và một số chất dinh dưỡng, đặc biệt là các chất dinh dưỡng vi lượng, trở nên dễ tiếp cận hơn đối với cây trồng. Tương tự như vậy, chất hữu cơ bị phân hủy cũng cung cấp năng lượng cho vi khuẩn cố định đạm hoạt động trong đất. Cấu trúc đất cải thiện cho phép rễ phát triển tốt hơn.

Chúng ta cần xem xét chiều cao của lớp mùn. Nếu lớp quá dày, có thể chuột sẽ bị thu hút đến sinh sản ở đó. Các lớp xác bã hữu cơ đang phân hủy dày cũng có thể là điều kiện để bọ cánh cứng cái đẻ trứng ở đó. Tốt hơn là giữ cho lớp ở độ cao thấp hơn trong khi thỉnh thoảng thêm các lớp chất hữu cơ mới.

Vỏ dừa rất có giá trị để che phủ bề mặt đất và bảo vệ gốc cây. Nhiều nông dân đặt vỏ dừa xung quanh thân cây trồng xen. Trấu nên được trải với mặt thoáng úp xuống để tránh đọng nước và muỗi sinh sản. Cỏ dại và cây bụi bị chặt thường được để lại trên mặt đất để phân hủy nhưng chúng cũng có thể được sử dụng để che phủ rễ cây dừa hoặc đất giữa các cây trồng xen.

Do có nhiều tác động tích cực của việc che phủ, nên tránh đốt cây trồng khô và các vật liệu hữu cơ khác. Tương tự như vậy, việc sử dụng thuốc diệt cỏ sẽ làm mất đi những tác động tích cực của thảm thực vật bị chặt và che phủ đối với đất.

Sắn dây nhiệt đới dưới tán dừa. (W. Scheewe)

 

Phân xanh và cây che phủ

Nông dân cũng có thể xem xét thay thế cỏ và cây bụi không hiệu quả bằng cây che phủ, chúng sẽ bổ sung thêm chất hữu cơ vào đất và che phủ hiệu quả. Việc canh tác các loại cây trồng cụ thể chỉ để cải tạo đất đã có từ thời Đế chế La Mã hơn hai thiên niên kỷ trước khi Cato the Elder ủng hộ việc sử dụng phân chuồng và phân xanh làm phân bón.

Cây che phủ thường là cây họ đậu cung cấp nitơ trong khí quyển cho đất. Trong khi che bóng cho đất, cây che phủ cũng bổ sung chất hữu cơ vào đất, do đó cải thiện độ sâu của lớp đất mặt, khả năng giữ nước, hàm lượng dinh dưỡng, độ tơi xốp và kết cấu thoáng cho đất.

Cây che phủ không cần vốn đầu tư sau khi mua hạt giống ban đầu. Để tăng cường sản xuất chất hữu cơ, nông dân thỉnh thoảng có thể ấn thảm thực vật xuống bằng con lăn. Điều này kích thích sự phát triển của lá và cành mới. Một số cây che phủ đã được thử nghiệm trong các trang trại dừa, chẳng hạn như:

-          Calapogonium là một loại thảo mộc mạnh mẽ, leo và có lông xoắn tạo thành một khối tán lá rối sâu từ 30 đến 40 cm. Thân mọng nước, phủ lông dài màu nâu, bò ở phần dưới, có rễ ở các đốt tiếp xúc với đất và phần trên của thân xoắn lại. Các lá có ba lá và các lá có lông ở cả hai bề mặt. Hoa của nó có màu xanh lam với những đốm màu vàng lục. Vỏ hạt của nó hình tuyến tính, dài từ 2,5 đến 4 cm và có màu nâu vàng. Vỏ quả chứa từ 4 đến 8 hạt và được bao phủ bởi những sợi lông dài dựng đứng.

-          Sắn dây nhiệt đới (Pueraria phaseoloides) đã được du nhập rộng rãi ở các khu vực nhiệt đới và cận nhiệt đới để sử dụng làm thức ăn thô xanh và cải tạo đất, và nó có thể được tìm thấy trong tự nhiên khắp vùng nhiệt đới ẩm. Nó thường được sử dụng làm phân xanh cố định đạm hoặc được trồng làm cây che phủ trong các đồn điền cà phê, dừa dầu, cây có múi và cao su. Lá của nó tương tự như lá của calopogonium về hình dạng, mặc dù lớn hơn một chút. Lá và thân sắn dây nhiệt đới rất giàu protein (khoảng 19%) và là thức ăn ngon cho gia súc nên được sử dụng rộng rãi làm thức ăn cho gia súc. Nó cũng có thể được sử dụng làm cây trồng đồng cỏ khi được trồng với một loại cỏ thích hợp như cỏ Guinea (Panicum tối đa). Hệ thống rễ rất sâu và rộng không chỉ cung cấp củ ăn được mà còn giúp giảm thiểu xói mòn đất. Sự phát triển nhanh chóng của cây cũng giúp ngăn chặn cỏ dại và bảo vệ đất khỏi nước chảy xiết. Sắn dây là một loại cây leo lâu năm, mạnh mẽ, tạo ra thân hàng năm có đường kính lên tới 5 mm và dài 2 - 10 mét từ gốc ghép củ. Những thân cây này mọc trên mặt đất, nơi chúng tạo ra rễ mới ở các đốt và cũng quấn vào thảm thực vật xung quanh để hỗ trợ.

-          Centrosema pubescens là một loại cây leo lâu năm thường xanh, phát triển với tốc độ nhanh. Nó phù hợp với hầu hết các loại đất và thậm chí có thể phát triển trong đất nghèo dinh dưỡng. Nó phù hợp với đất chua nhẹ, trung tính và kiềm nhẹ. Nó có thể phát triển trong bóng râm hoàn toàn, bán bóng râm hoặc không có bóng râm. Centrosema pubescens thích đất ẩm hoặc ẩm ướt và có thể chịu được hạn hán.

-          Đậu nhung là một loại cây hàng năm có sức sống mạnh, cố định đạm, mọc bụi hoặc dây leo. Dây leo sẽ leo lên bất cứ thứ gì có sẵn và có thể dài tới 10m hoặc hơn. Đậu nhung phần nào chịu hạn và là cây phân xanh hoặc cây che phủ tuyệt vời, với khả năng ngăn chặn cỏ dại và cung cấp một lượng lớn chất hữu cơ và nitơ cho đất.

-          Arachis pintoi, hay lạc giả, cũng có thể dùng làm cây che phủ. Nó có chất lượng thức ăn thô xanh cao và được sử dụng làm lớp phủ mặt đất trong nhiều vườn cây ăn trái. Giống như camote (khoai lang), nó dễ dàng được nhân giống từ cành giâm.

Các loại cây nói trên đã được khuyến khích sử dụng làm cây che phủ trong nhiều năm. Sau khi cây che phủ đã tự hình thành, nó có thể được chặt bỏ và trồng cây lương thực, hoặc có thể để vĩnh viễn. Một cách để tăng sản lượng sinh khối là dùng sức nặng ấn những tán lá trưởng thành xuống để cây che phủ bắt đầu nảy mầm mới. Cần phải cẩn thận vì một số cây che phủ có xu hướng leo lên những cây nhỏ hơn và những cây dừa non, có khả năng cản trở sự phát triển của dừa.

Giống như lớp phủ từ xác bã thực vật, cây che phủ giúp kiểm soát cỏ và cỏ dại. Hầu hết các loại cây che phủ có thể được sử dụng để ngăn chặn cỏ cogon và các loại cỏ dại tương tự. Ngoài ra, chúng có bộ rễ ăn sâu mang chất dinh dưỡng từ các phần sâu hơn đến lớp đất mặt và cải thiện khả năng giữ nước của đất.

Hàng rào cây bụi cố định đạm dưới tán dừa. (W. Scheewe)

 

Một số nông dân ở Mindanao có kinh nghiệm trồng hàng rào cây bụi cố định đạm như Flemingia macrophylla, Desmodium rensonii, hoặc Indigoferra anil gần những cây dừa. Các nhà khoa học ở Sri Lanka đã thường xuyên khám phá việc trồng Gliricidia sepium (kakawate, madre de cacao) và Leucaena leucocephala (ipil-ipil) để tăng vật liệu hữu cơ có sẵn (sinh khối) bằng cách sử dụng cành cây (cành và lá) làm lớp phủ cho cây dừa .

Cây bụi có thể được thiết lập thành hàng song song với lòng bàn tay. Phương pháp này là sự thích ứng của Công nghệ Đất Nông nghiệp Đất dốc (SALT) chủ yếu được phát triển để bảo vệ và cải thiện đất vùng cao. SALT gợi ý trồng hàng rào kép trên các sườn dốc cách nhau khoảng bốn mét. Sau khi các cây bụi đã phát triển tốt (sau khoảng 6 tháng), chúng được cắt thường xuyên (ví dụ như trước khi thu hoạch dừa) và các cành được sử dụng để che phủ. Một số nông dân đã trồng dày đặc hàng rào trái và phải của từng hàng dừa.

Lý tưởng nhất là mỗi hàng rào bao gồm một hàng cây cố định đạm kép cách nhau từ 40 đến 50 cm, trong khi hàng rào kép cách cây dừa khoảng hai mét để không làm ảnh hưởng đến rễ của cây dừa. Một lựa chọn khác là những cây cố định đạm trong vòng tròn xung quanh cây dừa.

Tốt nhất là nông dân nên tỉa cây bụi ít nhất hàng quý ở độ cao khoảng một mét. Cây mọc lại nhanh hơn nếu còn lại khoảng 10 phần trăm số lá. Những cành đã cắt được đặt xung quanh thân cây dừa để che phủ rễ của chúng. Phương pháp này giúp cải tạo đất trong vòng một năm và giúp tăng năng suất đáng kể trong năm thứ hai.

Cây bụi cố định đạm liên tục tạo ra chất hữu cơ trong vài năm mà không cần trồng lại. Những cây nhỏ này có thể được coi là máy bơm dinh dưỡng. Rễ thẳng hấp thụ chất dinh dưỡng từ các lớp đất sâu hơn, được giải phóng khi lá và cành phân hủy trên bề mặt. Bằng cách này, các chất dinh dưỡng được cung cấp cho các loại cây khác. Cần lưu ý rằng không có hoặc có rất ít sự cạnh tranh với cây dừa do rễ thẳng đứng của cây bụi.

Trong khi bổ sung sinh khối cho lớp phủ, sự phát triển của rễ dừa được tăng cường và khả năng hấp thụ và giữ nước của đất được tăng lên đáng kể. So với cây che phủ, cây bụi cố định đạm có thể được kết hợp với các loại cây trồng xen tương tự như hệ thống SALT.

Làm thế nào để trồng hàng rào? Cách lý tưởng là trồng hai hàng bên trái và bên phải của cây dừa. Nên để hàng rào kép cách nhau 50 cm. Hạt được gieo thành rãnh nông và hơi che phủ. Tùy theo loại cây bụi, 1 kg hạt giống có thể trồng được 100 mét hàng rào. Giá hạt giống khoảng 500 PhP/kg. Để có kinh nghiệm, nên bắt đầu với một diện tích nhỏ, có thể là (1/4) một phần tư ha. Ngoài ra, các loại cây bụi khác nhau có thể được thử nghiệm trên quy mô nhỏ. Hạt giống từ những bụi cây đầu tiên có thể được thu thập để nhân giống tiếp.

Các thực hành nêu trên, cũng có thể được kết hợp theo nhiều cách khác nhau, cho phép nông dân trồng dừa thích ứng với những thách thức liên quan đến biến đổi khí hậu để cuộc sống, tài sản và thu nhập của các cá nhân có thể được bảo vệ và năng suất có thể được nâng cao. Khi nông dân trồng dừa cải thiện độ màu mỡ của đất và tăng tính đa dạng bằng cách trồng cây và cây bụi, họ cũng giúp di chuyển carbon dioxide (CO2 ) từ khí quyển – nơi có quá nhiều – vào đất, nơi nó trở thành carbon của đất và tăng cường khả năng phục hồi khí hậu. Nói cách khác, bằng cách bảo vệ cây dừa và các loại cây trồng khác trước các điều kiện thời tiết khắc nghiệt, nông dân cũng góp phần giảm thiểu (hoặc giảm thiểu) CO2 trong khí quyển, nguyên nhân gây ra biến đổi khí hậu.

Nội dung của bài viết này liên quan đến thông tin được đề cập trong chương trình Quản lý trang trại dừa chống chịu với khí hậu được thiết kế cho khóa đào tạo nông dân kéo dài ba ngày. Chương trình giảng dạy có sẵn tại: https://snrd-asia.org/climate-resilient-coconut-farm-management/

Chương trình giảng dạy đã được Dự án Quản trị đất đai có trách nhiệm Mindanao (RLGM) của GIZ biên soạn với sự hợp tác của Liên minh Vịnh Gingoog (GBA) và đã được thử nghiệm vào cuối năm 2020 và đầu năm 2021.

Ảnh của Winfried Scheewe

Nguồn: https://mb.com.ph/2022/02/25/feeding-the-soil-for-climate-resilient-coconut-farms/

 Mời đọc thêm:

 http://hiephoiduabentre.com.vn/index.php?Module=Content&Action=view&id=13656&Itemid=280

http://hiephoiduabentre.com.vn/index.php?Module=Content&Action=view&id=12008&Itemid=2

http://hiephoiduabentre.com.vn/index.php?Module=Content&Action=view&id=13594&Itemid=2